اشاره: موضوع شهروندان خبرنگار، از آن موضوعاتی است که در سالهای اخیر به عنوان یک پدیده جدید فرهنگی و رسانه ای متولد شده و در گوشه و کنار جهان هم نمونه های ممتازی از نقش این شهروندان عادی در کمک به جریان حرفه ای خبررسانی، بروز و ظهور پیدا کرده است. البته این سوژه ها عمدتا حوادث تلخ طبیعی یا اجتماعی بوده اند... فروریختن برج های دوقلو، انفجارهای متروی لندن، حادثه عظیم سونامی در جنوب شرق آسیا و... سقوط هواپیمای حامل خبرنگاران در ایران که البته در این مورد آخر، رسانه های ما نتوانستند به خوبی از نقش مکمل شهروندان معمولی در فرایند اطلاع رسانی استفاده کنند و هنوز هم کسی برای جمع آوری تولیدات نوشتاری و تصویری شهروندان حاضر در نزدیکی صحنه این حادثه و پیامدهای آن، اقدامی نکرده است.
امروز شاهد بودم که خبرنگار جوان و فعال تلویزیون، خانم لبافی سرگرم تهیه یک گزارش نظرخواهی درباره ماهیت پدیده ای به نام شهروندان خبرنگار هست... بازهم خانم لبافی به سراغ یک سوژه نو و جاذب رفته بود و بازهم تلاش داشت تا در محدوده ظرفیت رسانه ای صدا و سیما، گزارشی ابتکاری ارائه دهد... مثل گزارش قبلی اش درباره وبلاگ نویسی که هرچند کوتاه اما جالب و دیدنی بود.
به هرحال... به این بهانه چند نکته را درباره پدیده شهروندان خبرنگار یادداشت کرده ام که تقدیم می شود:
- نقش آفرینی شهروندان معمولی، در تولید و ارسال اخبار، تصاویر و ویدئوها، یک زمینه و ظرفیت بسیار بزرگ است که با پیشرفت فن آوری ارتباطات بویژه اینترنت به سرعت در حال فعلیت یافتن است. در ایران نیز توسعه وبلاگ های خبری، نشانه ای است از قدرت اجتماعی این نیاز در دل جامعه و شهروندان آن.
- نکته کلیدی این است که این واقعیت، قابل انکار و چشم پوشی نیست. باید توسط رسانه ها به رسمیت شناخته شده و با رویکردی مثبت با آن تعامل شود.
- به نظر من باید برای بهره مندی مثبت رسانه و جامعه از این ظرفیت، به چند جنبه توجه داشت: از جمله آموزش بیشتر شهروندان، اندیشیدن تدابیری برای تضمین صحت اخبار و مطالب ارسالی توسط شهروندان، ایجاد انگیزه و سازماندهی مناسب
- باید تلاش کنیم فرهنگ خبرنگاری شهروندی را قبل از آنکه دچار بی فرهنگی شود، تقویت کرده به سمت نهادینه شدن آن حرکت کنیم.
- مشکل اصلی این است که پیوسته کالاها، زمینه ها و فرایندهای فرهنگی پدیدار شده و رواج می یابند و فرصت چندانی برای مدیریت این فرایندها و فرهنگ سازی مناسب در میان شهروندان وجود ندارد. همین مشکل درباره کالاهای غیرفرهنگی نیز البته وجود داشته و دارد.
- خبرنگاری شهروندان می تواند هم به تقویت جریان اطلاع رسانی کمک کند و هم می تواند جریان حرفه ای خبرنگاری را به حاشیه رانده و تضعیف کند
- خبرنگاری شهروندی می تواند هم به تنوع اطلاعات در یک زمینه خاص کمک کند و هم موجب آشفتگی شود.
- به نظر می رسد بهترین راه این است که دو نقش برای شهروندان خبرنگار قائل باشیم: تکمیل و تنوع بخشیدن به اطلاعات خبری، دادن سر نخ ها به بخش حرفه ای روزنامه نگاری در رسانه ها
- همچنین خبرنگاری شهروندان معمولی می تواند یک میدان بسیار خوب برای سربرآوردن خبرنگاران حرفه ای از این مسیر باشد.
- فکر می کنم ایجاد نهادها، انجمن ها یا سازوکارهایی برای موضوع شهروندان خبرنگار، بتواند یک گام مثبت باشد هم از جهت سازماندهی شهروندان خبرنگار و هم از حیث آموزش و توزیع امتیازات.
- نقش آفرینی مثبت شهروندان خبرنگار هنگامی می تواند تقویت شود که همچنین انگیزه های لازم در بین شهروندان بوجود آید: پس آموزش، تقویت بسترهای نرم افزاری و ارتباطی کار ، ایجاد انگیزه و نوعی سازماندهی مردمی و غیردولتی
- بنابراین باید به دنبال فرمولی باشیم که به این سوال جواب دهد که: چگونه می توان از شهروندان خبرنگار و خبرنگاری شهروندان برای تقویت جریان اطلاع رسانی و تنوع اطلاعات مخاطبان استفاده کرد بدون آنکه: به صحت و دقت خبر و تولیدات خبری لطمه وارد آید، اخلاق خبرنگاری با سوء استفاده هایی که از این ابزار می شود، پایمال نشود و جریان حرفه ای خبررسانی را به حاشیه نراند؟