تاملاتی درباره عراق (کلمه سوم)

کلمه سوم: صحنه عراق؛ سیاست و دیانت، نهاد دین و نهاد سیاست

گفتیم که گروه هدایتگر و تاثیرگذار بر شکل گیری وقایع در عراق، یعنی شیعیان، میانه روهای سنی، کردها و بویژه آیت الله سیستانی به عنوان نماد و پیشرو روحانیت شیعه و حوزه نجف، روشی را انتخاب کردند که در مجموع کارساز افتاد و از درون یک کشور اشغالشده، و در حضور نظامیان فاتح، یک نظام مردمسالار و بومی، زاییده شد. شکی نیست که آنچه در عراق امروز تحقق یافته، مطابق آرمان ها و اهداف دلخواسته هیچیک از دو طرف نیست... نه مهاجمان و نه عراقی ها... اما مهم این است که نتیجه این نوع تعامل واقع گرایانه و مصلحت جویانه، بسیار به منافع و مصالح ملت عراق و بویژه اکثریت شیعه و نیز کردهایی که پیوسته توسط رژیم صدام سرکوب می شدند،‌ نزدیک تر است همانطور که به نظر می رسد آمریکایی ها نیز هرچند به هیچ وجه شرایط کنونی را ایده آل خود نمی دانند (اشاره شد که آرمان دلخواسته آمریکایی ها،  کنترل کامل و مستقیم عراق برای مدتی نامعلوم بود) اما تن دادن واقع بینانه به خواسته های جریان خردگرای عراق را به مصالح و منافع خود نزدیک تر می دانند تا انتخاب استراتژی ای مبتنی بر منازعه.

اکنون می توان این سوال را مطرح کرد: فرض کنید که همه چیز در دستان روحانیت شیعه و نماد آن یعنی آیت الله سیستانی بود... آنگاه چگونه استراتژی ای را انتخاب می کرد؟ آیا بر ایجاد یک "حکومت اسلامی" که روحانیون مناصب و پست های اصلی آن را عهده دار می شدند، اصرار می کرد؟

متاسفانه اطلاعات مستقیمی از دیدگاههای آیت الله سیستانی در دسترس نیست و ایشان نیز چندان رغبتی به تبدیل شدن به یک چهره رسانه ای نشان نمی دهد (ای کاش این همه خبرگزاری و روزنامه و شبکه رادیو تلویزیونی، سعی می کردند افکار عمومی را تا حدودی با دیدگاهها و افکار آیت الله آشنا سازند) اما به نظر می رسد از موضع گیری های بسیار کوتاه اما بسیار تعیین کننده ایشان، می توان نکاتی را در پاسخ به این سوال برداشت کرد.

امروز آیت الله سیستانی،‌ تصویری کامل از نقش و نگاه روحانیت شیعه را به نمایش گذاشته است:             الف. روحانیت هویتی الهی، وارسته، پرهیزکار و بی تمایل به نمایش های دنیوی است که وجود و حضورش پیوسته رایحه ای معنوی و انرژی ای انسانی و الهی را بر صحنه عراق می گسترد.

ب. ناظری تیزبین، عادل، مقتدر، پایبند به موازین اسلام و تشیع و منافع ملت عراق که تمامی حرکات و تعاملات سیاسی و حکومتی جاری در عراق را زیر نظر دارد و هرگاه لازم باشد، با صراحت و قاطعیت اعلام نظر می کند و با همان نفوذ و انرژی روحانی و معنوی خود، مسیر امور را اصلاح کرده از انحراف آن جلوگیری می نماید.

ت. بسیار مراقب است که به دو ارزش مهم آسیبی متوجه نشود:‌ اول این که دیانت برای روحانیت شیعه عین سیاست است... دوم این که نهاد روحانیت از نهاد سیاست و دخالت مستقیم در مدیریت کشور، مستقل بماند و از گزندهای آن مبرا باشد. به نظر می رسد در نگاه آیت الله،  نهاد روحانیت در شیعه برای کارکردهای خاص آن بنیان نهاده شده است همانطور که دیگر نهادهای تخصصی در جامعه امروز،‌ هریک برای کارکردهای خاص آن پایه ریزی می شود.

به این ترتیب عمل امروز آیت الله سیستانی در عراق، ادامه طبیعی حرکت روحانیت شیعه در تاریخ معاصر و بویژه ادامه طبیعی حرکت روحانیت شیعه در ایران است با این ملاحظه مهم که آیت الله سیستانی سعی دارد از تجربه گذشته این حرکت و درس های بسیار هشدار دهنده آن، غافل نماند و استراتژی پخته تر و مجرب تری را دنبال کند. مهم ترین این دستاورد، ترسیم دقیق حدود و مرزهایی است که آیت الله سیستانی برای برقراری نسبت میان نهاد روحانیت و میدان های مدیریت روزمره در درون حاکمیت انتخاب کرده است. در مکتب تشیع،‌ روحانیت هرگز نمی تواند چشمان خود را برحوزه سیاست ببندد و همچون روحانیت مسیحی، در درون معابد و حوزه های درسی، منزوی شود... اما این بدان معنی نیست که "ارزش ها و سرمایه های وجودی روحانیت" با عمل حساب نشده و بی حد و مرز،‌ هزینه شده و تباه گردد... جامعه مسلمانان به این سرمایه نیازمند است و نابودی آن، عواقبی بسیار وحشتناک تر از انزوای روحانیت به دورن مساجد را در پی دارد. این یک تجربه کلیدی برای نهاد روحانیت است.

قبل از این نیز،‌ روحانیت شیعه در لبنان، در شرایطی کاملا متفاوت با وضعیت عراق، چنین درسی را با  حساسیت مورد توجه قرار داد و توانست در عرصه سیاست یک بازی منازعه آمیز و خشونت محور را، سرانجام به صحنه ای تبدیل کند که اقلیت شیعه نیز در آن، یک طرف برنده در کنار طرف های برنده دیگر از مسیحیان و مسلمانان سنی باشد و همچنین از آسیب رسیدن به کارکردهای انحصاری روحانیت که منبع انرژی الهی برای تلطیف جان مردم و دیگر نهادهای تخصصی جامعه است، جلوگیری کند.

نظر شما چیست؟ با اظهار نظر خود "فرصت بلندفکر کردن" را برای خود فراهم آوریم. حق نگهدار